پرتو درمانی

با پیشرفت تکنولوژی در حوزه پزشکی ، در عصر حاضر ، با تشخیص به موقع ، دیگر دلیلی برای وحشت داشتن از بیماری سرطان ، وجود ندارد. گزینه های ارائه شده برای درمان این بیماری ، بسیار متنوع بوده و پرتو درمانی نیز یکی از این گزینه ها می باشد. این فرایند یکی از رایج ترین درمان ها برای سرطان می باشد و عناوین دیگری از قبیل رادیوتراپی یا درمان با اشعه X نیز برای آن استفاده می شود. مطالعه مقاله جامع و کامل راز جراحی درباره پرتو درمانی ، شما را با این درمان ، آشنا کرده و از جنبه های مختلف از قبیل عوارض ، هزینه ، انواع و موارد کاربرد ، به بررسی این فرایند درمان پرداخته است.

پرتو درمانی چیست ؟

پرتو درمانی ، از ذرات یا امواج پر انرژی ، اشعه های گاما یا پرتوهای الکترون یا پروتون برای تخریب یا آسیب زدن به سلول های سرطانی استفاده می کند.

سلول های بدن شما در حالت نرمال رشد کرده و برای شکل دادن سلول های نرمال ، تکثیر می شوند. ولی سلول های سرطان در مقایسه با سلول های نرمال ، با سرعت بیشتری رشد کرده و تکثیر می شوند. پرتودرمانی با ایجاد شکاف های کوچک در DNA در داخل سلول ها ، کار خود را انجام می دهد. این شکستگی ها از رشد و تکثیر سلول های سرطان جلوگیری کرده و باعث مرگ آنها می شود. سلول های نرمال مجاور نیز تحت تاثیر پرتو درمانی قرار می گیرند ، ولی بیشتر آنها بازیابی و ریکاوری شده و به روش نرمال ، کار خود را دوباره از سر می گیرند.

شیمی درمانی و روش های درمانی دیگر ، معمولاً از طریق تزریق یا خوراکی از راه دهان ، کل بدن را در معرض داروهای مبارز با سرطان ، قرار می دهند ، ولی در پرتودرمانی ، درمان اغلب به صورت موضعی انجام می پذیرد. این بدان معناست که پرتودرمانی ، تنها بر روی بخشی از بدن که به درمان نیاز دارد ، تاثیر می گذارد. پرتو درمانی به گونه ای طراحی شده است که سلول های سرطان را با وارد آوردن حداقل آسیب ممکن به سلول های سالم مجاور ، از بین می برد.

در برخی روش های پرتودرمانی ( پرتو درمانی سیستمیک ) از مواد رادیواکتیو که به صورت تزریق یا به صورت خوراکی از راه دهان ، وارد بدن می گردند ، استفاده می شود. هر چند در این نوع درمان ، پرتو ، در سراسر بدن ، سفر می کند ، ولی ماده رادیواکتیو ، عمدتاً در ناحیه تومور تجمع می یابد و به این ترتیب ، بقیه بخش های بدن را تحت تاثیر خود قرار نمی دهد.

چه افرادی داوطلب پرتو درمانی هستند؟

بیش از نیمی از افراد مبتلا به سرطان ، تحت پرتو درمانی قرار می گیرند. در برخی موارد ، پرتو درمانی تنها درمان سرطان مورد نیاز بوده و در برخی شرایط ، به همراه سایر روش های درمان ، مورد استفاده قرار می گیرد. تصمیم گیری برای استفاده از پرتو درمانی ، به نوع و مرحله سرطان و دیگر بیماری های و مشکلات سلامتی که بیمار به آن دچار است ، وابسته می باشد.

هدف از پرتو درمانی چیست؟

در بیشتر انواع روش های پرتو درمانی ، پرتو به همه بخش های بدن نمی رسد. این بدان معناست که این روش ها در درمان سرطان هایی که به بخش های متعدد در بدن ، گسترش یافته اند ، موثر نمی باشد. البته ، پرتودرمانی را می توان برای درمان بسیاری از انواع سرطان ، به تنهایی یا در ترکیب با درمان های دیگر ، مورد استفاده قرار داد. باید به خاطر داشته باشید که هر نوع سرطان و هر بیمار ، دارای ویژگی های منحصر به فرد خود می باشند و پرتو درمانی اغلب گزینه ای برای دستیابی به اهداف زیر محسوب می شود.

• برای درمان یا کوچک کردن سرطان در مرحله اولیه

برخی سرطان ها ، در برابر پرتودرمانی ، بسیار حساس هستند. پرتو درمانی را می توان به طور مستقل برای کوچک کردن سرطان یا از بین بردن کامل آن ، مورد استفاده قرار داد. در برخی موارد ، شیمی درمانی یا سایر داروهای ضد سرطان را می توان در مرحله نخست ، مورد استفاده قرار داد.  در برخی انواع دیگر سرطان ، پرتو درمانی ، قبل از جراحی ، برای کوچک کردن تومور ، مورد استفاده قرار می گیرد. در برخی شرایط نیز پرتو درمانی بعد از جراحی برای کمک به جلوگیری از بازگشت سرطان ، استفاده می شود.

در برخی انواع خاص سرطان که با پرتودرمانی یا جراحی قابل درمان است ، پرتودرمانی ، به جراحی الویت داده می شود. این بدان علت است که پرتو درمانی ، آسیب کمتری وارد کرده و بخشی از بدن که درگیر سرطان شده است ، بعد از درمان ، به شکل نرمال تری به فعالیت خود ادامه خواهد داد.

در برخی انواع سرطان ، پرتو درمانی و شیمی درمانی یا دیگر انواع داروهای ضد سرطان به همراه هم ، مورد استفاده قرار می گیرند.  داروهای خاص ، که رادیو سینتی سایزر نامیده می شود به پرتوها کمک می کند تا با حساس تر کردن سلول های سرطان به پرتو ، بهتر کار خود را انجام دهند.

تحقیقات نشان داده اند که وقتی داروها و پرتوهای ضد سرطان به همراه یکدیگر برای انواع خاص سرطان مورد استفاده قرار می گیرند ، حتی در صورت استفاده به صورت تفکیک شده ، می توانند به یکدیگر کمک کنند تا کارشان را به شکل بهتری انجام دهند. یکی از نقاط ضعف این است که عوارض جانبی استفاده این روش های درمان با هم ، شدیدتر است.

• برای توقف بازگشت سرطان در سایر بخش های بدن

سرطان می تواند از نقطه شروع خود به بخش های دیگر بدن ، راه پیدا کند. پزشکان اغلب ، زمانی که سلول های سرطان را در اسکن های تصویر برداری از قبیل سی تی اسکن یا ام آر آی ، مشاهده نمی کنند ، تصور می کنند که تعداد اندکی از سلول های سرطان ، پخش شده اند. در برخی موارد ، محلی که احتمال پخش شدن سرطان در آن بیشتر است ، با پرتودرمانی برای کشتن سلول های سرطان ، قبل از رشد تومور به آنها ، کشته می شوند. برای مثال ، افراد مبتلا به انواع خاصی از سرطان ریه ، در ناحیه سر خود ، حتی در مکانی که هیچ سرطانی در آنجا شناسایی نشده است ، دریافت می کنند چون نوع سرطان ریه ، اغلب در مغز پخش می شود. این کار برای کمک به پیشگیری از پخش شدن سرطان در سر ، انجام می شود. گاهی اوقات ، پرتودرمانی برای پیشگیری از پخش شدن بیشتر سرطان ، به طور همزمان با پرتو درمانی برای درمان سرطان موجود ، انجام می شود.

• برای درمان علائم بوجود آمده به وسیله سرطان پیشرفته

گاهی اوقات سرطان ، پیشرفته تر از آن است که بتوان آن را درمان نمود. ولی برخی از این تومورها را هنوز می توان با کوچک تر کردن آنها ، درمان نمود. به این ترتیب می توان به بیمار کمک کرد تا احساس بهتری داشته باشد. پرتو درمانی به تسکین مشکلاتی از قبیل درد ، مشکل بلعیدن یا تنفس ، یا انسداد روده که در اثر شرطان پیشرفته بوجود آمده است ، کمک می کند.

• برای درمان سرطانی که عود کرده یا برگشته است.

اگر سرطان بیماری عود کرده یا برگشته باشد ، پرتودرمانی برای درمان سرطان یا درمان علائم ایجاد شده بوسیله سرطان پیشرفته ، مورد استفاده قرار می گیرد. اینکه پرتودرمانی ، بعد از بازگشت سرطان ، مورد استفاده قرار گرفته باشد ، به فاکتورهای متعددی وابسته است. برای مثال ، اگر سرطان در بخشی از بدن عود کرده باشد که قبلاً با پرتودرمانی ، تحت درمان قرار گرفته بوده است ، نمی توان مجدداً در همان محل ، از پرتوهای بیشتری استفاده نمود. این به مقدار پرتویی که قبلاً مورد استفاده قرار گرفته است ، وابسته است. در نمونه های دیگر ، پرتو درمانی در همان ناحیه از بدن ، یا در یک ناحیه متفاوت ، مورد استفاده قرار خواهد گرفت. برخی تومورها به خوبی به پرتودرمانی واکنش مثبت نشان نمی دهند ، بنابراین در صورت عود بیماری ، نمی توان این روش درمان را مورد استفاده قرار داد.

پرتو درمانی چگونه انجام میشود ؟

پرتو درمانی را می توان به سه روش ، انجام داد:

• پرتو درمانی اکسترنال ( خارجی ) : که از دستگاهی استفاده می کند که پرتوهای پر انرژی را از بیرون بدن به سمت تومور ، هدایت می کند. این کار در طول ویزیت های سرپایی در بیمارستان یا مرکز درمان ، انجام می شود. این درمان اغلب در طول چندین هفته دریافت می شود و گاهی اوقات ، به مدت چند هفته ، دو بار در روز ، دریافت می شود. شخصی که پرتودرمانی بیرونی را دریافت می کند ، رادیواکتیو نبوده و در منزل نیازی به دنبال کردن دستورالعمل های مراقبتی ویژه نمی باشد.
• رادیوتراپی اینترنال (داخلی ) : در پرتو درمانی اینترنال ، یک منبع رادیواکتیو در داخل بدن در نزدیکی تومور قرار داده می شود. در انواع پرتو درمانی داخلی یا براکی تراپی ، پرتو باید در بدن قرار داده شود و برای عمل کردن ، در همان موقعیت رها گردد. گاهی اوقات ، برای یک دوره زمانی در بدن قرار داده شده و سپس برداشته می شود. تصمیم گیری در این خصوص به نوع سرطان وابسته است. نکات احتیاطی ویژه برای این نوع پرتو درمانی برای یک دوره زمانی خاص ، مورد نیاز می باشد. ولی مهم است بدانید که اگر پرتو درمانی داخلی در بدن باقی بماند ، بعد از مدتی نهایتاً دیگر رادیواکتیو نخواهد بود.
• پرتو درمانی سیستماتیک : داروهای رادیواکتیو که به صورت خوراکی یا تزریق درون وریدی دریافت می شوند ، برای درمان انواع خاصی از سرطان مورد استفاده واقع می شوند. سپس این داروها در سراسر بدن ، سفر می کنند. شما باید برای یک دوره زمانی خاص ، نکات احتیاطی را بعد از دریافت این داروها ، دنبال کنید.

نوع پرتودرمانی که دریافت می کنید ، به نوع سرطان و محل آن وابسته است. در برخی موارد ، بیش از یک نوع درمان ، مورد استفاده قرار می گیرد. تیم پزشکی سرطان شما می تواند به سوالات خاص درباره نوع پرتودرمانی تجویز شده ، نحوه تاثیر آن در بدن ، و اقدامات احتیاطی مورد نیاز ، پاسخ دهد.

آیا پرتو درمانی باعث بروز سرطان می شود؟

مدت ها ، باور بر این بود که پرتو درمانی می تواند اندکی خطر ابتلا به سرطان های دیگر را افزایش دهد. این یکی از عوارض جانبی درمان است که پزشکان در زمان بررسی مزایا و خطرات هر درمان ، مد نظر قرار می دهند. در بیشتر موارد ، خطر ابتلا به سرطان ثانویه از این درمان ها ، بسیار کم بوده و مزایای درمان ، نسبت به معایب آن پیشی می گیرد  ، ولی خطر در سطح صفر نمی باشد. این یکی از چندین دلیلی است که نشان می دهد هر مورد ، کاملاً متفاوت بوده و هر فرد ، بخشی از تصمیم گیری برای انتخاب نوع درمان مناسب ، محسوب می شود. خطر نیز بر حسب مکان پرتو درمانی در بدن ، متفاوت می باشد.

اگر تیم پزشکی سرطان ، پرتو درمانی را توصیه کند ، علت چنین باوری این است که مزایای این درمان در مقایسه با عوارض جانبی آن ، بسیار بیشتر است. البته ، هنوز تصمیم با شما است.

آیا پرتو درمانی بر روی بارداری یا باروری ، اثر می گذارد؟

زنان : در حین پرتو درمانی ، نباید باردار باشید. پرتو درمانی ، می تواند نوزاد در حال رشد در رحم را در معرض آسیب دیدگی قرار دهد. اگر فکر می کنید باردار هستید ، حتماً پزشک خود را در جریان قرار دهید. اگر ناحیه پرتودرمانی ، تخمدان ها هستند ، این احتمال وجود دارد که دوز پرتو درمانی ، باعث از کار افتادن تخمدان ها شود و شما دیگر نتوانید بچه دار شوید. بهتر است از قبل در خصوص این خطر ، اطلاع رسانی شوید. اگر قرار است تحت پرتو درمانی قرار گیرید که به تخمدان ها آسیب می زند ، با پزشک خود در خصوص تاثیرات بر روی کودک تان در آینده ، صحبت کنید.

مردان : درباره این موضوع که پرتودرمانی تا چه اندازه بر روی فرزند مردانی که تحت پرتودرمانی قرار گرفته اند ، اثر می گذارد ، اطلاعات چندانی در دست نیست. به همین علت ، پزشک اغلب به مردان توصیه می کند که در طول چند هفته بعد از درمان ، زنی را باردار نکنند. برای کسب اطلاعات بیشتر در این خصوص ، با پزشک خود صحبت کنید. اگر پرتو درمانی در بیضه ها انجام می شود ، احتمالاً دوز پرتو می تواند باعث از کار افتادن بیضه ها ( ناباروری ) شود. بنابراین باید در خصوص خطر این احتمال ، قبل از دریافت درمان ، به شما اطلاع رسانی شود. تحقیقات شفافی در این خصوص که اسپرمی که در معرض پرتو درمانی قرار گرفته است ، چگونه می تواند بر روی کودک تولید شده از آن اسپرم ، اثر بگذارد ، در دست نمی باشد.